Natrium hidrofosfat

Natrium hidrofosfat
Ümumi
Sistematik adı	Natrium hidrofosfat
Kimyəvi formulu	Na2HPO4
Molyar kütlə	141,96 q/mol
Fiziki xassələri
Sıxlıq	2,066 q/sm³
Termik xüsusiyyətlər
Ərimə nöqtəsi	40 °S
Təsnifatı
CAS-da qeyd. nöm.	7558-79-4
PubChem	24203, 58592228, 21924748
RTECS	WC4500000
ChEBI	34683
ChemSpider	22625

Natrium hidrofosfat – qeyri-üzvi birləşmədir, ortofosfat turşusunun və qələvi metalı natriumun turş duzudur.

Fiziki xassələri

Natrium hidrofosfat rəngsiz kristallar əmələ gətirir. Suda yaxşı, etanolda zəif həll olunur. Sulu məhlullar anionda hidroliz nəticəsində bir qədər qələvi reaksiya verir. Bir neçə kristalhidrat əmələ gətirir Na₂HPO₄•nH₂O, burada n=2,7,12, kristallaşma suyunda müvafiq olaraq 95,48,1 və 35,1°C-də əriyir.

Alınması

• Durulaşdırılmış ortofosfat turşusunu durulaşdırılmış natrium hidroksid məhlulu ilə neytrallaşdırma nəticəsildə:

${\mathsf {H_{3}PO_{4}+2NaOH\ {\xrightarrow {}}\ Na_{2}HPO_{4}+2H_{2}O}}$

• Natrium dihidrofosfatın natrium hidroksidin məhlulu ilə reaksiyası nəticəsində:

${\mathsf {NaH_{2}PO_{4}+NaOH\ {\xrightarrow {}}\ Na_{2}HPO_{4}+H_{2}O}}$

Kimyəvi xassələri

• Kristalhidrat qızdırıldıqda su itirir:

${\mathsf {Na_{2}HPO_{4}\cdot 12H_{2}O\ {\xrightarrow {95-100^{o}C}}\ Na_{2}HPO_{4}+12H_{2}O}}$

• Qızdırıldıqda natrium pirofosfat alınır:

${\mathsf {2Na_{2}HPO_{4}\ {\xrightarrow {120-300^{o}C}}\ Na_{4}P_{2}O_{7}+H_{2}O}}$

• Ortofosfat turşusu ilə reaksiyaya daxil olaraq natrium dihidrofosfat alınır:

${\mathsf {Na_{2}HPO_{4}+H_{3}PO_{4}\ {\xrightarrow {}}\ 2NaH_{2}PO_{4}}}$

• Qələvilərlə reaksiyaya daxil olur:

${\mathsf {Na_{2}HPO_{4}+NaOH\ {\xrightarrow {}}\ Na_{3}PO_{4}+H_{2}O}}$

• Natrium hidrofosfat dəyişmə reaksiyasına daxil olur:

${\mathsf {4Na_{2}HPO_{4}+3CaCl_{2}\ {\xrightarrow {}}\ Ca_{3}(PO_{4})_{2}\downarrow +6NaCl+2NaH_{2}PO_{4}}}$

${\mathsf {Na_{2}HPO_{4}+CaCl_{2}\ {\xrightarrow {}}\ CaHPO_{4}\downarrow +2NaCl}}$

${\mathsf {2Na_{2}HPO_{4}+3AgNO_{3}\ {\xrightarrow {}}\ Ag_{3}PO_{4}\downarrow +3NaNO_{3}+NaH_{2}PO_{4}}}$

Tətbiqi

Natrium hidrofosfat qida sənayesində E339 əlavə kimi, pendirin hazırlanmasında emulqator kimi, südün jele halına gəlməsinin qarşısını almaq üçün istifadə olur. Makarona əlavə edilməsi, yeməyin hazırlanmasını sürətləndirir. Farmakologiyada tətbiq olunur.

Toksikliyi

Natrium hidrofosfat zəhərli xüsusiyyətlərə malik deyil. Bu birləşmənin qeydə alınmış preparatları insanlar üçün 4-cü təhlükə sinfinə aiddir.

Mənbə

• Справочник химика / Редкол.: Никольский Б.П. и др.. — 3-е изд., — Л.: Химия, 1971. — Т. 2. — 1168 с.
• Лидин Р.А. и др. Химические свойства неорганических веществ: Учеб. пособие для вузов. — 3-е изд.
• Qeyri-üzvi kimya praktikumu. Bakı 2019.